1. TEOČAK KROZ HISTORIJU
TEOČAK KROZ HISTORIJU 1.1. Geografski položaj Teočaka Teočak je naselje i sjedište istoimene općine u Tuzlanskom kantonu, država Bosna i Hercegovina. Općina je osnovana nakon referenduma 1992. godine na kome su se građani opredijelili da se odvoje od Općine Ugljevik. Općina Ugljevik je pripala entitetu Republika Srpska, a novoosnovana Općina Teočak, Federaciji BiH. Teočak je smješten na sjeveroistočnim padinama planine Maj evice, na nadmorskoj visini od 300 do 600 metara. Čini ga više naselja: Tursunovo Brdo, Stari Teočak, Bilalići, Uzunovići, Jasenje, Ogorelica, Jasikovac, Husejnovići, Centar i Sniježnica. Svako naseljeno mjesto ima svoje zaseoke. Naseljeno mjesto Centar čine zaseoci: Šahići (Salihovići), Bektaši, Omerovići, Jukanovići, Mrazovići, Skeledžići, Rudine i Prisoje. Zatim, naseljeno mjesto Jasikovac čine zaseoci: Mumbašići, Pošajtovac, Jasenje i Ogorelica, te naseljeno mjesto Bilalići čine zaseoci: Bešići, Luke i Sitno Kamenje. Teočak na osnovu popisa stanovništva iz 1991. godine broji 7 .200 stanovnika. Od dominantnih objekata na području Općine mogu se još izdvojiti: Bjelovnica, Drum, Tursanovo Brdo, Veliki Greben i Kamenjak. 1 Reljef Općine Teočakje brežuljkast, preovladavaju oranice, livade, voćnjaci i šume. Šume su uglavnom bjelogorične (bukva, grab, cer, hrast, breza), a u rejonu Loma može se naći crnogorično drveće (bor i jela). Klima je umjereno kontinentalna.
Teočak je uglavnom poljoprivredni kraj. Stanovništvo se bavi zemljoradnjom, voćarstvom, stočarstvom, peradarstvom i pčelarstvom. Zbog svog geografskog položaja i klime Teočak pruža veoma povoljne uslove za razvoj pčelarstva. Konfiguracija zemljišta i reljef općine pružaju povoljne uslove za razvoj lovstva i uzgoj divljači. Prema ranijim pisanim tragovima Općina Teočak raspolaže bogatim rudnim bogatstvom. Pretpostavlja se da se veći slojevi mrkog uglja nalaze u Jasenju, Omerovićima, Bektašima i Mrazovićima. Osim uglja pominju se izvori mineralne vode: Slanac (Sniježnica) i izvor na lokaciji tzv. Rijeke. Na području općine nalazi se kvalitetan kamen krečnjak, i to na lokalitetima: Prisoje, Čelinje, Ogorelica, Jasikovac, Točila, kao i kamen siga u rejonu Ostinjka.2
1.2. Teočak od najstarijih vremena do početka agresije
Teočak je u dalekoj prošlosti imao veoma važnu ulogu zbog svoje tvrđave i strateškog položaja. Ima takav položaj da se sa njegovih predijela vide Drina i Sava, Bijeljina i Brčko i mnoga naselja Semberije. U Starom Teočaku su ostaci tvrđave, a uz nju i naselja. Prema prvim pisanim podacima grad - tvrđava Teočak se prvi put spominje 1345. godine i podignut je na zahtjev Tvrtka Prvog i njegove majke Jelene, u narodu prozvane Prokleta Jerina. U Starom Teočaku pod samom tvrđavom nalazi se džamija Fethija. U vezi sa njenom gradnjom spominje se ime Sultana Fatiha II, poslije zauzimanja tvrđave od Ugara 1474. godine, odnosno 894. godine po Hidžri. Smještena je u podnožju stare tvrđave, na uzvisini između obronaka Točila, Medića, Tursanovog Brda i Grahovišta. Međutim, na ploči 80 cm x 50 cm uokvirenoj drvenim okvirom (ramom), stoji napisano: «Ova časna džamija postoji i služi od 1548. godine naše ere, a po Hidžretu od 968. godine. Osvojena od Mađara i uspostavljena po sultanu Bajazidu II.»
 |
| Džamija Fethija u Starom Teočaku. |
Džamija je registrovana kod Zemaljskog zavoda u Sarajevu kao kulturni spomenik. Pod zaštitomje
države od 1959. godine.
Do danas su u Teočaku očuvane priče o mađarskoj i rimskoj crkvi i samostanu. Najjača uporišta Crkve bosanske bile su župe u sjeveroistočnoj Bosni. Na tim prostorima sačuvane su mnoge nekropole srednjovjekovnih nadgrobnih spomenika - stećaka. Mnogi stećci na ovim prostorima obogaćeni su zanimljivom i vrijednom ornamentikom. Najčešći motivi na stećcima su: polumjesec, zvijezda, ljiljan, sunce, križ, štit i mač. Natpisi na pojedinim stećcima -su pisani bosančicom. U Teočaku postoji pet lokaliteta sa stećcima: Mramor (Krstac) gdje su posljednji stećci sa tog lokaliteta nestali davne 1947. godine, lokalitet Bjelovnica i Barci gdje se nalazi 12 stećaka, te dva lokaliteta u Sniježnici gdje je bilo 14 stećaka. Do danas su neki od stećaka dobro očuvani i svjedoče o bosanskoj posebnosti.
 |
| Steći na lokalitetu Bjelovnica |
U periodu srednjeg vijeka promjene državnog uređenja na ovom prostoru bile su toliko velike da se teško može reći ko je ovdje bio češće gospodar: ugarski kraljevi, srpski despoti ili bosanski vladari. Kada su se ovi krajevi prvi put spomenuli u srednjem vijeku -župa Soli (Tuzla) - bili su dio Srbije. Držao ihje srpski kralj Dragutin od 1284. godine, a njega nasljeđuju njegovi sinovi, Vladislav i Uroš. Pravoslavni ruski plemić Rotislav Mibailovič, zet mađarskog kralja Bele, vlada ovim krajevima od 1255. godine do 1264. godine. Zna se pouzdano da su ovdje vladali i srpski despoti, Stefan Lazarević i Đurađ Branković. Kao primjer krajnje nestabilnih i burnih vremena pred tursko osvajanje, možemo navesti grad Srebrenicu koja je samo od 1411. godine do 1463. godine čak 13 puta mijenjala gospodara.
Sličnu sudbinu dijelio je i najznačajniji srednjovjekovni lokalitet u ugljevičkom kraju, a to je utvrđeni grad Teočak. Teočak se u istorijskim izvorima značajnije spominje oko 1345. godine, upravo u vezi sa srpskim despotom Đurađem Brankovićem (1427 - 1456.), kada ga on preuzima od Mađara ( dobio je pravo da upravlja nad zapadnim Podrinjem) i vrši u njemu dograđivanja (o čemu u narodu još žive razne priče i legende o zidanju, kuluku, vodovodu kojim je teklo mlijeko i slično). Tom prilikom, vjerovatno sasvim malo utvrđenje, prerasta u utvrđeni grad Teočak. Po obliku trougaone osnove podsjeća na Smederevo. Vjerovatno je tada podignuta i crkva u Teočaku (kasnije pretvorena u džamiju, koja i danas postoji i po nekim podacima najstarija je džamija u BiH), u kojoj su neko vrijeme bile smještene kosti Sv. Jevanđeliste Luke. Poslije pada Bosne 1463. godine, Mađari su držali Teočak do 1521. godine kada su i njega zajedno sa Srebrenikom (Srebrenička banovina) zauzele Osmanlije. Jedno vrijeme Teočak je bio glavni grad novoproklamovanog kralja. I Osmansko carstvo i garska željele su ostvariti dominaciju i učvrstiti postojanje bosanske države, te su imenovale svoje kraljeve. Osmanlije su imenovali Matiju Vojsalića za kralja Bosne i držali ga s tom titulom samo 1476. godine, upravo iste godine kada je hrišćanska vojska 'privremeno povratila Srebrenicu. Mađarski kralj, Matija Korvin, je dodijelio titulu bosanskog kralja, sa sjedištem u Teočaku, Nikoli Iločkom. Kralj Nikola Iločki je vladao pet godina. Teočak je izgubio 1474. godine, od kada se ukida titula bosanskog kralja i cijela se administracija prepušta Srebreničkoj banovini. Postoje određeni podaci koji govore o doseljavanju novog stanovništva dolaskom turske vlasti u ove krajeve. U Turskom popisu iz 1533. godine bilo je evidentirano malo gradsko predgrađe, mala varoš grada Teočaka sa ukupno 35 kuća, od čega 24 kršćanske i 11 muslimanskih. Teško je dokazati da je na bosanskohercegovačkom teritoriju prije dolaska Osmanlija postojao i jedan pravoslavni manastir.3
Teočak u periodu 1941 - 1945. malo je istraženi vrlo je malo pisanih tragova iz tog perioda. U Teočaku je za vrijeme Drugog svjetskog rata postojalo više različitih vojnih formacija. Historijski izvori za proučavanje ovog razdoblja Teočaka su šturi, a ponekad i pristrasni.
Međutim, sa sigurnošću se može tvrditi da su mještani Teočaka u toku Drugog svjetskog rata često bili napadani od strane četnika koji su vršili zvjerska ubistva nenaoružanog stanovništva (Rudine - ubistvo članova porodice Hasanović). S obzirom da pisanih i drugih autentičnih dokumenata iz perioda 1941 - 1945. godina na ovim prostorima ima malo ili ih uopšte nema, bilo bi veoma neodgovorno upuštati se u bilo kakva teorijska nagađanja i prepričavanja.
Po kazivanju još uvijek živih svjedoka i sudionika događaja iz Drugog svjetskog rata veliki broj muslimana iz Teočaka je stupio u jedinice narodnooslobodilačkog pokreta.
Ideja o formiranju prvih muslimanskih partizanskih jedinica javila se u sjeveroistočnoj Bosni početkom proljeća 1943. godine. Devetog augusta 1943. godine u selu Dragaljevac (na putu Brčko -Bijeljina) formiran je Prvi muslimanski bataljon (M-bataljon) VI bosanske udarne brigade. U ljeto 1943. godine situacija na području Majevice i Semberije se povoljno razvija u korist narodnooslobodilačkog pokreta. Oslobođeno je čitavo područje između rijeka Drine, Save, Bosne i doline Spreče, osim najuže okoline Tuzle, Brčkog i Zvornika.
Raspoloženje muslimana na području sjeveroistočne Bosne, kao i u samom Teočaku, je na visokom nivou i u sastav Muslimanskog bataljona iz Teočaka se kao dobrovoljci javljaju:
1. Abdulahović (Himzo) Rizvo, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine,
2. Abdulahović (Vejsil) Nurija, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943.godine (poginuo 1943. godine kod Čajniča)
3. Alić (Mujo) Adem, rođen 1914. godine, učesnik u NOB-u od 1944. godine
4. Alić (Hašim) Asim, rođen 1922. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
5. Alić (Ibro) Fehim, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
6. Bećić (Ramo) Ešef, rođen 1926. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
7. Bećić (Rejfo) Šemso, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
8. Bešić (Salih) Halil, rođen 1925. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Gacka)
9. Bešić (Uzeir) Jusuf, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo kod
Ustikoline-Foča)
10. Bilalić (Halil) Edhem, rođen 1923. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Čajniča)
11. Bičakčić (Abid) Džemajil, rođen 1912. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
12. Bilalić (Fejzo) Hajro rođen 1919. godine, učesnik u NOB-u od 1944. godine
13. Bilalić (Zejnil) Osman, rođen 1926. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Plužina)
14. Bilalić (Zejnil) Ramo, rođen 1922. godine, učesnik u NOB-u od 1944. godine
15. Bilalić (Arif) Safet, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Doboja)
16. Čavalić (Halil) Džafo, rođen 1922. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
17. Čavalić (Ragib) Ibrahim, rođen 1920. godine, učesnik u NOB-u od 1944. godine (poginuo
1944. godine kod Kalesije)
18. Čavalić (Ibro) Ibrica, rođen 1922. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
19. Čavalić (Velija) Rasim, rođen 1914. godine, učesnik u NOB-u od 1944. godine (poginuo 1944. godine kod Gacka)
20. Čeliković (Ahmet) Kemal, rođen 1925. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Foče)
21. Čeliković (Ibrahim) Suljo, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1944. godine (poginuo 1944. godine kod Foče)
22. Ćosić (Mehmed) Abdulah, rođen 1920. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
23. Ćosić (Omer) Ibro, rođen 1923. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
24. Đedović (Suljo) Adi!, rođen 1920. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Gacka)
25. Đedović (Suljo) Emin, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
26. Handžić (Avdija) Muharem, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1944. godine
27. Haračić (Toro) Džemil, rođen 1917. godine, učesnik u NOB-u od 1945. godine
28. Haračić (lbro) Hasib, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
29. Hasanović (Mehmed) Avdija, rođen 1923. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
30. Hasanović Zarkušić Avdija, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
31. Hasanović (Osman) Fadil, rođen 1925. godine, učesnik u NOB-u od 1945. godine
32. Hasanović (Mujo) Miralem, rođen 1925. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
33. Hasanović (Omer) Salih, rođen 1927. godine, učesnik u NOB-u od 1943.g (poginuo
1944.godine kod Šekovića)
34. Hasanović (Muharem) Zenun, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Goražda)
35. Horić (Sinan) Sajtan, rođen 1922. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine u D. Trnovi)
36. Huremović (Šaban) Husejn, rođen 1923. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
37. Husejdić (Vejz) Džemal, rođen 1925. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Goražda)
38. Imširović (Fazlija) Fazlija, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
39. Islamović (Jaho) Lutvo, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944.· godine kod Gacka)
40. Islamović (Rašid) Mustafa, rođen 1926. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
41. Jorgić (Omer) Ahmet, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1943. godine kod Foče)
42. Krezić (Mujo) Velija, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1944. godine
43. Mehić (Halil) Galib, rođen 1927.godine,učesnik u 10B-u od 1943. godine
44. Mujezinović (Avdo) Agan, rođen 1920. godine, učesnik u OB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Gacka)
45. Mujezinović (Džemal) Avdo, rođen 1920. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Foče)
46. Mumbašić (Ibro) Rifet, rođen 1920. godine, učesnik u NOB-u od 1944. godine (poginuo 1944. godine kod Šekovića)
47. Mumbašić (Đulaga) Safet, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
48. Muratović (Miralem) lbrahim, rođen 1910. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
49. Nakičević (Huso) Ismet, rođen 1923. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
50. Nakičević (Ramo) Rizvo, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Šekovića)
51. Nakičević (Zejnil) Šaćir, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Papraće)
52. Omerović (Alija) Halil, rođen 1925. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Foče)
53. Ramić (Sinan) Rizvo, rođen 1923. godine, učesnik u NOB-u od 1944. godine (poginuo 1944. godine kod Goražda)
54. Salkanović (Ibro) Huska, rođen 1922. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
55. Salkanović (Himzo) Ahmet, rođen 1926. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
56. Salkanović (Ramo) Safet, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine (poginuo 1944. godine kod Čajniča)
57. Velagić (Omer) Rasim, rođen 1924. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine
58. Zehić (Mujo) Husnija, rođen 1925. godine, učesnik u NOB-u od 1943. godine.
Zbog velikog broja pristiglih dobrovoljaca i opredjeljenja muslimanskog stanovništva iz sjeveroistočne Bosne (Srebrenik, Gradačac, Bijeljina, Ugljevik, Teočak, Zvornik i sela oko Brčkog) sredinom septembra 1943. godine donesena je odluka da se obrazuje 3. bosanska muslimanska brigada, koja 17. oktobra 1943. godine dobiva redni broj 16, te Brigada do kraja rata vodi borbe kao 16. muslimanska brigada. 4
2 Dr. Omer Nakičević, dr. Ibrahim Nakičević: Teočak kroz protok vremena. Prirodno bogatstvo i ljepote Teočaka, d.o.o. ,,Harfo-graf', Tuzla, 2009
3 BZK "Preporod" Teočak, ,,Teočanski glasnik" broj II, godina I, Teočak u srednjem vijeku, Teočak 2010
4 16. muslimanska brigada, Pregled boračckog sastava brigade po abecedi, istorijski arhiv Sarajevo, Tuzla 1981
